Vukovar

25 juli 2024: Đakovo – Vukovar 60 km

Vukovar is een van de meest oostelijk gelegen steden in Kroatië. De stad ligt aan de samenvloeiing van de Vuka en de Donau. Aan de overkant van de Donau ligt Servië. De grootste rivierhaven van Kroatië vind je hier. Vukovar is op het eerste zicht niet de meest charmante stad. Dat was ooit anders. De barokke binnenstad was het visitekaartje en een toonbeeld van welvaart. Vukovar telde ooit bijna 45.000 inwoners. De stad was indertijd een van de meest diverse steden van Kroatië. Er woonden 44% Kroaten, 37% Serviërs en 19% andere bevolkingsgroepen waaronder voornamelijk Bosniakken en Hongaren. Tegenwoordig wonen er nog maar de helft van de mensen en hoewel de binnenstad grotendeels heropgebouwd is, is Vukovar nooit meer geworden zoals voorheen. Er is weinig fantasie nodig om vast te stellen dat de stad erg geleden heeft onder de burgeroorlog. Een bezoek aan Vukovar is een voortdurende confrontatie met de strijd die zich hier afspeelde. De littekens zijn overal te zien. De kogelgaten in de muren en de ruïnes blijven de stille getuigen van zoveel zinloos geweld. De oorlogsmonumenten zijn niet te tellen.

Hoe zat het ook alweer? Toen Kroatië op 25 juni 1991 zich onafhankelijk verklaarde, weigerde de nationalistische Servische president Slobodan Milošević die onafhankelijkheid te accepteren. Het Joegoslavische volksleger en andere paramilitaire groepen werden ingezet om gebieden in Kroatië te bezetten waar Servische minderheden woonden. Vukovar werd een belangrijk strategisch doelwit omwille van zijn ligging aan de Donau. De belegering van Vukovar duurde drie maanden. Hevige bombardementen verwoestten de stad volledig. Vukovar werd verdedigd door 1800 lichtbewapende soldaten van de Nationale Garde en burgervrijwilligers. Tegen de 36.000 strijdkrachten van de tegenstander was geen kruid gewassen. Op 18 november 1991 moest de stad zich gewonnen geven. Vukovar werd vervolgens etnisch gereinigd. Niet-Servische burgers werden gedeporteerd en koelbloedig vermoord door de overwinnaar. De strijd putte het Joegoslavische Volksleger uit en dat betekende een keerpunt in de Kroatische oorlog. Enkele weken later werd een wapenstilstand van kracht. Vukovar bleef in Servische handen en werd pas in 1998 weer overgedragen aan Kroatië.

De eerste confrontatie met het oorlogsverleden volgt al snel. Nog voor je het centrum bereikt, op de hoofdweg Trpinjska cesta werd in 2011 een herdenkingshuis geopend voor Kroatische veteranen op de plek van het voormalige postkantoor. Het gebouw is gemaakt in de vorm van een gebalde vuist, die symbool staat voor de kracht waarmee Vukovar verdedigd werd. Binnenin, in een glazen afgrond op 2,5 meter diepte ligt een vernietigde tank van het Joegoslavische Volksleger symbolisch begraven. Naast het monument is een kleine souvenirwinkel. Met een camper parkeren voor het gebouw is lastig. De parkeerplaatsen zijn vrij klein. Rij het blokje om en parkeer bij de kerk.

Om het stadscentrum te bezoeken kan je de camper kwijt bij de oude watertoren. Het gebouw is gemakkelijk te herkennen aan de artillerieschade, die nog steeds zichtbaar is. De toren werd gebouwd in 1962 en diende vanaf 1968 als waterreservoir voor de stad. In die tijd was het een van de grootste watertorens in Europa. Helemaal bovenaan was een restaurant van waaruit je Vukovar en de omgeving van de Donau kon bewonderen tijdens een etentje. De constructie doorstond meer dan zeshonderd raketinslagen maar weigerde koppig om omver te vallen. Bij de renovatie in 2020 werd de watertoren verstevigd maar de gaten van de raketinslagen bleven behouden als symbool van veerkracht. Het gebouw is ingericht als herdenkingsruimte en museum. Je kan het herdenkingsplatvorm bereiken via de 198 trappen of met de lift. Vanaf daar kan je naar het uitzichtpunt boven op de toren wandelen via een licht stijgend wandelpad tussen de steigers. Op de top van de watertoren wappert de Kroatische vlag. Ook tijdens de bezetting van Vukovar was er elke dag een nieuwe Kroatische vlag te zien. Hier zorgden Ivan Ivanika en Hrvoje Džalto voor. Elke nacht riskeerden ze hun leven om een nieuwe, onbeschadigde vlag te hijsen tijdens de belegering. Ze gaven zo hoop en kracht aan de inwoners van Vukovar en aan de militairen die de stad probeerden te verdedigen. Het kostte de jongens telkens anderhalf uur om ongezien in het donker naar boven te klimmen. De onderneming werd steeds moeilijker door de vele beschadigingen. Op bepaalde stukken waren de trappen verdwenen. Ivan werd kort voor het einde van de bezetting gedood. Hrvoje overleefde de oorlogshel maar overleed voor de officiële opening van de museumtoren. Tijdens de openingsceremonie werd de Kroatische vlag gehesen door zijn zoon Krešimir Džalto. Op de top van de watertoren naast de vlag staan twee paar militaire laarzen in beton gegoten. Die van Ivan en Hrvoje…

Het barokke stadscentrum ligt zo’n 1,5 kilometer van de watertoren. Hier zijn een aantal van de gebouwen mooi gerenoveerd. De Kerk van de Heiligen Filippus en Jacobus kom je als eerste tegen. De constructie werd gebouwd op het einde van de achttiende eeuw door Franciscaanse monniken. In het centrum zie je nog een aantal mooie gebouwen met een bogengalerijen en het grote Radnički dom of de Arbeidershal. Dit paleis werd voltooid in 1897 als Grand Hotel. In 1919 werd het opgekocht door de arbeidersbeweging en veranderde het van naam. De buitenkant werd gerenoveerd in 2013 maar vanbinnen gebeurde er nog niets. In deze buurt vind je ook de oude watertoren, een aantal bars, restaurants en terrassen.

Kijk even naar rechts wanneer je over de brug wandelt. Bij de samenvloeiing van de Vuka en de Donau staat een groot wit kruis. Ook dit is een gedenkteken voor de oorlogsslachtoffers. Tijdens een stadswandeling zal je geregeld graffiti zien. De kunstwerken zijn vaak oorlogsgerelateerd.

Als je nog verder wandelt kom je voorbij het achttiende eeuws landhuis Eltz. Hier huist sinds 1946 het stadsmuseum. Het gebouw werd ooit afgebeeld op de achterkant van een bankbiljet van twintig Kuna. Aan de overkant ligt een park met een plassend ventje. Blijkbaar bestaat Manneken Pis niet alleen in Brussel. Het exemplaar van Vukovar is zelfs groter dan het Belgische. Vermoedelijk heeft hij niet zo’n uitgebreide garderobe als de Belgische versie.

Als je nog niet genoeg hebt van het oorlogsverleden in Vukovar kan je doorlopen naar het ziekenhuis. Hier gebeurde na de val van Vukovar een van de gruwelijkste oorlogsmisdaden in de Kroatische geschiedenis. Tijdens de belegering van de stad bleef het ziekenhuis continu operationeel ondanks de voortdurende belegering. De duidelijk markering van een rood kruis op het dak kon niet verhinderen dat er dagelijks zeventig tot honderd granaten op het gebouw vielen. Na de val van Vukovar vielen eenheden van het Joegoslavische volksleger en Servische paramilitaire troepen het ziekenhuis binnen. Ze namen de gewonden mee naar een boerderij in Ovcara waar ze vervolgens werden gemarteld, gedood en gedumpt in massagraven. Nog steeds zijn niet alle lichamen teruggevonden. De kelderverdieping van het ziekenhuis is ingericht als herdenkingsmuseum. Onderaan het rode kruis met gaten vind je de ingang. Het voelt een beetje raar aan om binnen te gaan. Het ziekenhuis is nog steeds operationeel en de mensen die er werken lopen af en aan door de kelderverdieping. Het voelt aan als ramptoerisme en na vijf minuten ben ik weer vertrokken. In Ovcara is ook een memorialruimte opgezet voor de slachtoffers van het ziekenhuis. In een donkere hal hangen foto’s van de overledenen en hun namen lichten op in het midden van de ruimte in een felle roodkleurige spiraalvorm.