De bunker van Tito in Konjic

3 augustus 2021: MrKonjic Grad – Konjic 190 km

4 augustus 2021: Konjic – Konjic 0 km

Konjic bezoeken beperkte zich de laatste jaren tot Camping Ekosolo Baracko Jezero (https://ekoselo-bih.com/). Het uitgestrekte kampeerterrein aan het Boracko meer ligt 15 km van de stad in een natuurgebied. De stad is lastig te bereiken. Er ligt een berg tussenin met een stijgingspercentage van soms 12%. Er is openbaar vervoer bij de camping, maar de bus rijdt slechts 1 keer per dag op en neer. Het kampeerterrein is uitstekend voor een dag zonnekloppen aan het strand, maar deze keer ben ik vastberaden om de stad te verkennen.

Het is een kwestie van vervoer vinden en dat verloopt op zijn Bosnisch. Wanneer ik vraag om een taxi te bellen zijn er allerlei standpunten. De ene vindt een taxi te duur en de andere zegt dat de bus nemen het eenvoudigst is. Een 3de man biedt spontaan zijn auto aan. Er is op deze ochtend niemand op de camping die een gemeenschappelijke taal spreekt. Voet bij stuk houden is de enige manier om mijn zin te krijgen. Met Google Translate, gebrekkig Duits en veel expressie wordt er uiteindelijk een taxichauffeur opgetrommeld. Oef!

De chauffeur dropt me aan de beroemde brug in het centrum. Deze stenen brug over de Neretva rivier is het visitekaartje van Konjic. Ze werd gebouwd in 1682 door de Turken en overleefde diverse conflicten door de eeuwen heen. Op de laatste dag van de 2de wereldoorlog was het toch nog prijs. Duitse troepen die op de loop gingen, vernietigden in hun vlucht het historische bouwwerk. In 2009 werd de brug in ere hersteld en opnieuw geopend.

In de bossen aan de Neretva rivier, enkele kilometers buiten het centrum ligt een unieke plek die tot 2011 nog “topgeheim” was, nl Tito’s ondergrondse nucleaire bunker. Het is een van de best bewaarde historische monumenten uit het socialistische verleden van het voormalige Joegoslavië. Ik heb afgesproken met het agentschap Travel Konjic voor een rondleiding. De toegangsweg naar het ondergrondse museum wordt nog steeds bewaakt door een gewapende agent en op eigen houtje ernaartoe rijden, kan niet. Reserveren is een voorwaarde.

Josip Broz Tito die van 1953 tot 1980 president was van Joegoslavië besloot in 1956 om in het uiterste geheim een nucleaire bunker te bouwen die hem en zo’n 350 belangrijke functionarissen zou beschermen tegen een nucleaire aanval van buitenaf. In 1979 werden de werken voltooid. De bunker heet officieel ARK D-O, waarbij ARK staat voor Atomska Ratna Komanda. Konjic als uitverkoren bouwplaats was geen toeval. De stad ligt in het middelpunt van Joegoslavië in onherbergzaam gebied en de luchthavens van Sarajevo en Mostar zijn niet ver weg. Konjic floreerde in die periode. Om het ondergrondse bouwproject geheim te houden werden allerlei nieuwe projecten uit de grond gestampt. Er werden nieuwe bedrijven gebouwd en zelfs een moderne cinema. Het was een afleidingsmaneuver om bouwmaterialen ongestoord tot bij de geheime bouwsite te krijgen. Bouwvakkers werden in geblindeerde wagens aangevoerd om er gedurende korte tijd te werken. Ze werden na enkele maanden afgelost door andere collega’s. Zij wisten niet wat ze bouwden. Het ganse project kostte indertijd 4,6 miljard Dollar. De ingang van de bunker is de deur van een normaal woonhuis om vervolgens via een lange witte tunnel toegang te geven tot de uiterst geheime locatie.

In de ARK is alles voorzien om 6 maanden comfortabel te leven. Er zijn meer dan 100 kamers op een oppervlakte van 6400 vierkante meter. Er was steevast een voedselvoorraad opgeslagen en drinkwater werd via een ingenieus systeem uit de Neretva rivier gehaald. Het U-vormige complex is een doolhof van gangen, slaapkamers, bureau’s, strategie- en conferentieruimtes. Tito heeft er ook zijn eigen privé- en ontspanningsvertrekken.

Opvallend is de moderne technologie die gebruikt werd. De bunker is nog in uitstekende staat omdat de temperatuur sinds de jaren 60 constant bleef door de moderne airco. De klimaatregeling werkt na al die jaren nog feilloos. De elektriciteit werd aangelegd met automatische zekeringen zoals we die nu kennen. De gewone bevolking maakte pas jaren later kennis met het systeem. De telefonie is indrukwekkend. De eerste gsm’s werden hier gebruikt. Ze zijn een pak groter dan de huidige smartphones maar berichten verzenden kon al, weliswaar in codetaal. Tot voor enkele jaren werden de militaire installaties in de bunker nog permanent bewaakt door het leger omdat ze nog steeds functioneerden.

De ARK is nooit gebruikt en Josip Broz Tito is officieel nooit in de bunker geweest. De president was een 5-tal keer in Konjic, onder andere om de nieuwe fabriek te openen die vlakbij ligt. Het is onwaarschijnlijk dat hij nooit een voet heeft binnen gezet in het grootse project dat zowat zijn levenswerk was. Op een haar na werd het geheime netwerk alsnog vernietigd tijdens de laatste burgeroorlog. De toenmalige opperbevelhebber van het leger gaf daartoe opdracht. 2 moedige soldaten hebben de liquidatie voorkomen. 6 collega soldaten zijn met de bunker- paperassen naar Belgrado gevlucht. Zij kregen een gevangenisstraf van 10 jaar aan hun broek omdat ze niet geslaagd waren in de vernietigingsopdracht. De vertrouwelijke papieren bevatten militaire geheimen en worden nog 20 jaar achter slot en grendel bewaard. Tot die tijd blijft onbekend wie de bunker heeft ontworpen en wie allemaal betrokken was bij het project. Tegenwoordig worden vele ruimtes gevuld met kunst. Een rondleiding in dit bijzondere complex is een combinatie van geschiedenis en moderne kunst.

Bij het buitenkomen staat de plaatselijke radiozender klaar met een microfoon. Ze vragen bezoekers om commentaren en indrukken te vertellen. En ja… ik heb prijs. In mijn beste Engels vertel ik dat het belangrijk is om de geschiedenis te bewaren en eruit te leren. Monumenten zoals Tito’s bunker zijn cruciaal om in ere te houden. De gids vertaalt naar het Bosnisch. Het interview wordt uitgezonden met de belofte dat ik een mail met de opname ontvang. Het kan verkeren, ook in Bosnië.