Van Memorial Park Garavice naar Željava Air Base

18 oktober 2022: Kulen Vakuf – Bihać – Željava Air Base – Ostrožac 88 km

Het klinkt raar. Om Bosnië-Herzegovina volledig te verkennen, is vreemdgaan naar buurland Kroatië noodzakelijk. De route van Kulen Vakuf naar Bihać is sowieso een beetje flirten met de Kroatische grens die in het midden van de Una rivier ligt. Soms zijn er Kroatische burgers aan de overkant te zien. Het is een regio waar veel vluchtelingen de oversteek naar het “beloofde” Europa proberen te maken met gevaar voor eigen leven. Hun route gaat door onherbergzaam gebied waar bovendien nog mijnen uit de burgeroorlog liggen. De Kroatische grenspolitie zet extra manschappen in en smoort vele pogingen hardhandig in de kiem met een meedogenloos pushback beleid. Hoewel er vandaag weinig migranten naast de weg lopen, speelt de gedachte dat onbeperkt reizen een voorrecht is, voortdurend door mijn hoofd. Bij een eerste tussenstop aan het Memorial Park Garavice in Bihać wordt meteen duidelijk dat ook Europa ooit te kampen had met een oorlog die veel vluchtelingen op de been bracht. Maar dat is blijkbaar een heel ander verhaal…

In 1941 gaf de toenmalige burgemeester van Bihać het bevel om niet gevluchte Joden en Serviërs te arresteren. Op de Garavica heuvel werden naar schatting tussen de 7000 en 12.000 mensen geëxecuteerd en ter plekke begraven, enkel omwille van hun etnische afkomst. In 1981 werd een herdenkingsmonument gebouwd om de slachtoffers van de fascistische terreur te herdenken. Het werd ontworpen door architect Bogdan Bogdanović in opdracht van Josip Broz Tito. Het monument omvat 13 beelden tot 6 m hoog, verspreid over de heuvel. Nog 2 beelden staan 1 km verderop, naast de grote weg. Een geplaveid voetpad slingert langs de heuvel omhoog tussen de beelden door. Het pad heeft 2 doodlopende wegen die symbool staan voor de dood. In 2011 werd de herdenkingsplek uitgeroepen tot nationaal monument van Bosnië-Herzegovina. Het imposante monument wordt jammer genoeg niet onderhouden. Het is beklad met lelijke graffiti en er ligt een hoop afval op de heuvel. De antifascistische boodschap aan de ingang van het park blijft niettemin krachtig: “Het leven is sterker dan de dood, gerechtigheid is sterker dan misdaad, liefde is sterker dan haat.”

Pal op de grens tussen Bosnië-Herzegovina en Kroatië, verstopt onder de Plješevica berg, ligt Objekat 505. Het is waarschijnlijk de grootste ondergrondse militaire luchtmachtbasis van het vroegere Joegoslavië en wellicht van heel Europa, al kan je daar nooit helemaal zeker van zijn. Objekat 505 heet overigens in de volksmond gewoon Željava Air Base. De bouwwerken startten onder het bewind van president Tito in 1948 en duurden 20 jaar. Dan heb je natuurlijk wat. De geheime luchtmachtbasis werd in 1968 in gebruik genomen. Ze verborg maar liefst 60 straaljagers die op elk moment konden uitrukken. Er was voldoende munitie om een oorlog te ontketenen en genoeg voedsel om maanden onder de radar te blijven. De broodnodige brandstof werd aangevoerd via ondergrondse leidingen, kilometers verderop. Het complex was in staat om een atoombom zoals die van Nagasaki te weerstaan. De ondergrondse luchthaven werd permanent gebruikt tot 1991. Tijdens de burgeroorlog kwam de legerbasis abrupt aan zijn einde. 56 ton explosieven deden hun job redelijk grondig. De explosie was zo krachtig dat de stad Bihać schudde op zijn grondvesten. Inwoners van de omringende dorpen vertellen dat er na 6 maanden nog rookpluimen te zien waren. Ondanks de vernietigende aanslag op de voormalige militaire basis, blijven er nog heel wat restanten over en dat willen Tina en ik zien. Officieel is het niet toegelaten om het terrein te bezoeken. Er wordt zoveel over gezegd en geschreven dat we het niet kunnen laten schieten. De voormalige luchtmachtbasis ligt zowel in Bosnië-Herzegovina als in Kroatië. De tunnels in de berg lopen dwars doorheen de landsgrenzen. De grenspolitie controleert de “verlaten” site continue. Enerzijds omdat het een plek is waar migranten een ingang naar Europa proberen te vinden. Anderzijds omdat het nog steeds militair terrein is met een arsenaal aan landmijnen in de omringende bossen. Het is absoluut noodzakelijk om op de verharde pistes te blijven. De enige toegangsweg die geschikt is voor campers ligt in Kroatië. Ter hoogte van Ličko Petrovo Selo steken we de grens over om vervolgens richting Željava te rijden. Eenmaal voorbij het dorp verschijnt een parkeerplaats met een oude Douglas C-47 op het toneel. Deze plek vraagt om enkele foto’s.

De voormalige luchtmachtbasis ligt nog 3 km verder. De landingsbaan, komt als eerste in zicht. Het is een ruime parkeerplaats voor onze campers. De militaire politie heeft ons direct opgemerkt. Ze racen bijna tegelijkertijd voorbij in een soort mini jeep zonder ook maar enigszins te vertragen. We zijn meteen gewaarschuwd.

Achter ons liggen 3 voormalige vliegtuighangars op een zucht van de Bosnische grens. Deze zijn allemaal onverlicht. Het wordt afgeraden om ze te betreden. Er zouden nog steeds giftige dampen hangen door de explosies van 1992. Het is mogelijk om stiekem (niet ongezien) even illegaal de grens over te wandelen en terug. We bezoeken de hangars van naderbij om enkele foto’s te nemen. We zijn brave meisjes en blijven op Kroatisch grondgebied. De politie ziet dat onmiddellijk. Ze scheuren een 2de keer voorbij maar ook nu gunnen ze ons geen blik. Het voelt enigszins vreemd aan om in deze omgeving te vertoeven. Na een korte wandeling houden we het voor bekeken en keren we via de officiële weg weer naar Bosnië-Herzegovina.

Het eindpunt van de route ligt in Ostrožac. Het is toegestaan om te overnachten op de parking van het middeleeuwse kasteel in het dorp. Het is een idyllische plek. Jonge geliefden uit de omgeving hebben blijkbaar dezelfde mening. In de loop van de avond volgen de romantische intermezzo’s mekaar op. Rond middernacht wordt het rustig genoeg om te slapen.